Cen anos despois: Entender e amar a patria

Cavilo na xente que nos deu a patria, a que nos axudou a entendela e amala. Cando marchei estudar a Madrid pouco sabía da historia do meu país, porque na escola só nos ensinaran a lista espantosa do reis godos, a figura egrexia de Pelaio, os mouros que abatera Santiago ou aqueles católicos reis que, pola forza da fe e das armas, conseguiran expulsar todas cantas almas pecadentas ocupaban España; unha España Unha, Grande e Libre.

Pois ben, cando cheguei á Corte, sendo un mociño, bateume cunha forza espantosa a saudade, e sentín en consecuencia unha necesidade imperiosa de poupar Terra, de saber como era realmente aquel meu país que eu sentía tan lonxe, de coñecer o que nel pasara e o que fixeran as súas xentes, de descubrir non só como era senón por que era así. Poderosas razóns que me levaron a afundirme nun recuncho da Biblioteca Nacional ateigada de libros marabillosos, porque alí, no Paseo de Recoletos, estaban todos os libros do meu país, e ademais estaban escritos na lingua da Terra que eu apenas falaba; e alí, por fin, atopei o que non procurara na terra pequena.

A miña vida cruzouse entón coa dos paisanos da xeración dos meus avós; e abraiei, claro, porque alí estaba Florentino López Cuevillas, casado cunha señora da miña vila, que escribira “A Idade de ferro no noroeste peninsular”, e tamén estaba Castelao e as súas cruces de pedra en Galicia e Bretaña, e o corpus dos petróglifos do Seminario de Estudos Galegos, e quedei extasiado cando pousaron sobre a longa mesa de lectura os tres tomos da Historia de Galicia de Otero Pedrayo, noviños do trinque, porque alí, ao longo de máis de dúas mil páxinas, estaban case todos e viña case todo. Estaba Cuevillas con Taboada Chivite falando de arqueoloxía; e tamén estaba o etnógrafo de Lobeira Xoaquín Lorenzo, daquela bisbarra onde eu pescaba as troitas máis impresionantes do mundo; e don Luís Iglesias, que tamén casara con outra señora de Celanova, estudaba a natureza, as plantas e os paxariños; e Parga Pondal os penedos e as clases de minerais; e Risco analizaba co seu agudo e fino intelecto os mitos e os misterios; e, como non, don Ramón abesullaba coa súa mente portentosa as paisaxes da Terra e as interpretaba para todos. E logo marchaba eu pola Gran Vía camiño da pensión, coa alma acesa, imaxinándome no alto do Castromao en fala demorada con Ferro Couselo; percorrendo con Risco e Otero as sombrizas corredoiras onde aínda estralaban con forza os ecos da nosa historia; alancando con Cuevillas pola Chaira de Amoroce ateigada de tesouros e mámoas primitivas; escoitando o que me contaba a Concha de Acevedo das vacas, das terras, do carro e dos ferranchos todos que estudara o Xocas de Facós. E así, a base de comer Terra, fun sobrevivindo. Logo descubrín un libro que, ao lelo, asumín a forza da conversión: “Arredor de si”.

Eles foron os que nos abriron o longo camiño onde logo nos afanamos a prol de Galicia e da súa lingua, a nosa máis importante creación como pobo; porque unha cousa é certa: sexa cal sexa a ideoloxía e os sentimentos que cada un albergue no seu corazón, estes ourensáns son, con Castelao, o noso referente máis autente, xenuíno e principal; e moitas das cousas que hoxe facemos por e para Galicia non se poden entender sen eles. Gardo como ouro en pano na memoria o día en que me agasallaron en Boborás, porque alí, en Moldes, sentinnos moi preto de min, no pazo onde eles se xuntaban; na igrexa que estudou Chamoso Lamas onde repousa Antón Losada, o ideólogo e o animador, alma viva do proxecto que nos devolveu a identidade perdida. “Ansia de Galicia de vivir de novo, de voltar ao seu verdadeiro e inmorrente ser, evidencia luminosa do mañá, que nos fai saír”, dicían eles.

O trinta de outubro fixo un século da edición do primeiro número da revista Nós, cen anos daquela fermosa aventura. En Boborás apelaba eu ás conciencias para salvar o país e construírmos un futuro mellor; e apostilaba: “De non ser así pode pasar que as nosas ánimas vaguen en pena dentro de cincuenta anos, por entre chairas silentes e grises baldíos, como a Estadea, lembrando o mal que o fixemos, sen atopar no camiño un só ser humano co que nos poder consolar. Ou si poderemos atopar, por exemplo a Antón Losada, sentado nesta solaina, para censurarnos polo que mal que o fixemos, malia dispor dun enorme abano de posibilidades”. Porque NÓS “eramos os mellores, os máis doados, os máis fortes; e tódalas forzas do espírito estaban connosco”.

Saúde e Terra